Σε έναν τόπο πολύ μικρό ανάμεσα στις ακτές της Ασίας και κάποια μεσογειακά νησιά μία ανακάλυψη έπεσε σαν κεραυνός πριν από δύο χιλιετίες. Κι αυτή η ανακάλυψη συνδέεται με μία μοναδική λέξη.
Όταν μιλάμε σήμερα για επιστήμη… λέμε π.χ. “Βιολογία” – η επιστήμη της ζωής. Λέμε “Κοσμολογία” – η επιστήμη του κόσμου. Λέμε “Τοπολογία” – η επιστήμη των τόπων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, λέμε “-λογία”.
Σημαίνει τη σαφή ομιλία, που οι Έλληνες την έλεγαν “λόγο”. Προσθέτουμε το “-λογία“ για να υποδηλώσουμε μια επιστήμη. “Λόγος” σε απλά ελληνικά θα πει λεκτική έκφραση ή ομιλία… μα στη γλώσσα της επιστήμης σήμαινε τη σχέση α προς β. Ή, ακόμα καλύτερα, τη διπλή σχέση α/β=γ/δ. Αυτό το ονόμαζαν αναλογία. Και ο λόγος, αυτή η σχέση, επινοήθηκε σε αυτόν ακριβώς τον τόπο, και ιδού πως:
Ας πάμε στη νήσο Σάμο, πολύ κοντά στα σημερινά τουρκικά παράλια. Στη Σάμο γεννήθηκε ο Πυθαγόρας, που επινοεί την Αριθμητική και στα πλαίσιά της επινοεί τη σχέση 2/4=α/β. Επινοεί ακριβώς τη σχέση 2/4=8/16. Επινοεί τη σχέση ανάμεσα σε ακέραιους αριθμούς και αριθμούς που κάποτε θα ονομαστούν κλάσματα ή λόγοι. Και όλη η θεωρία των αριθμών θα εκπορευτεί από αυτό.
Στην απέναντι ελληνική πλευρά που σήμερα κατέχει η Τουρκία, θα γεννηθεί ένας άλλος άντρας, ο Θαλής. Γεννημένος στην Μίλητο επινοεί το περίφημο θεώρημα του Θαλή περί όμοιων τριγώνων. Και πάλι ο “λόγος”… γιατί αυτή προς εκείνη την πλευρά ισούται με αυτήν προς εκείνη, οπότε έχουμε τον ίδιο “λόγο”.
Κοντά στην Μίλητο βρίσκεται μια άλλη ελληνική πόλη, η Έφεσος. Εκεί γεννιέται ο Ηράκλειτος. Ο Ηράκλειτος είναι φυσικός, ο πρώτος πολύ σπουδαίος φυσικός στην ιστορία. Περιγράφει τα φυσικά φαινόμενα, την εξέλιξη των πραγμάτων, το πέρασμα του χρόνου, ό,τι είναι ορατό. Και πίσω από κάθε φαινόμενο αναζητά την αιτία. Αυτή την αιτία την ονομάζει λόγο. Αριθμητικό λόγο, γεωμετρικό λόγο,φυσικό λόγο. Αν κατεβούμε κι άλλο στα παράλια, φτάνουμε σε ένα κατεστραμμένο σήμερα λιμάνι, την Κνίδο, όπου ο Εύδοξος ο Κνίδιος επινοεί ξανά τον λόγο. Κι αυτός ο κάπως πιο περίπλοκος λόγος θα γεννήσει την σύγχρονη Αλγεβρική θεωρία και είναι ο αλγεβρικός λόγος.
Ας ανεβούμε τώρα την ακτή κι ας γυρίσουμε στα νησιά. Δίπλα στη Σάμο βρίσκεται ένα νησί που λέγεται Πάτμος, όπου πολλά χρόνια μετά την εποχή των Ελλήνων ο χριστιανός Ιωάννης γράφει στην αρχή του βιβλίου του και πάλι: “Εν αρχή ην ο λόγος”. Και ο λόγος για αυτόν είναι και πάλι μια σχέση, η ίδια σχέση που είχαν βρει οι Έλληνες, αφού λέει: “Ο Θεός είναι για τον Υιό του ό,τι ο Υιός για τον άνθρωπο”. Αναφέρει λοιπόν πάλι την σχέση και την ισότητα δύο σχέσεων. Κι έτσι, σε ένα τόπο τόσο δα σαν το μαντήλι της τσέπης που με βαρκούλα με πανί τον γυρίζεις σε δυο μέρες – ανάμεσα στις ακτές της σημερινής Τουρκίας και κάποια νησιά διάσπαρτα κατά μήκος αυτών των ακτών – βρίσκεται εκεί όπου πριν από δύο χιλιετίες γεννήθηκε αυτό που όξυνε το πνεύμα μας. Δηλαδή ο “λόγος”, η σχέση στην ελληνική γλώσσα.
Για να κατανοήσουμε σωστά το ελληνικό πνεύμα ας φανταστούμε το εξής: Σε ένα χάρτη η Βαβυλώνα είναι το κέντρο του κόσμου, ο ποταμός που την βρέχει, ο Ευφράτης, είναι ο κύριος ποταμός του κόσμου και οι λαοί τριγύρω είναι μακρινοί και κάπως ξεχασμένοι, περιφρονημένοι. Αν συγκρίνετε αυτόν τον χάρτη με αυτόν τον ελληνικό χάρτη που μάλλον σχεδιάστηκε από τον Αναξίμανδρο
θα δείτε πως ο ελληνικός χάρτης είναι παγκόσμιος. Υπάρχουν εκεί όλοι ανεξαιρέτως οι κατοικημένοι τόποι. Η Ελλάδα έχει εξέχουσα θέση μα φαίνεται όλη η Μεσόγειος και ο τότε κόσμος παρουσιάζεται κυκλικός και περιβάλλεται ολόκληρος από τον ποταμό Ωκεανό. Από τη μια, ο “ιδιαίτερος” χάρτης ενός λαού που θεωρεί τη ζωή του κέντρο του κόσμου και από την άλλη ένας χάρτης ήδη παγκόσμιος, πανανθρώπινος.
Από τις απαρχές της, η ελληνική αστρονομία ξεχωρίζει σε σχέση με τις παλαιότερες ή σύγχρονες της αστρονομίες για την εκπληκτική ακρίβεια του γεωμετρικού προτύπου της. Οι Έλληνες είχαν ένα πράγμα κατά νου, και το έλεγαν συχνά: Τι είναι αυτό που βλέπω και πώς θα το εξηγήσω; Η λέξη “φαινόμενο” είναι ελληνική: Αυτό που φαίνεται. Πίσω από αυτό που φαίνεται υπάρχει μια αιτία. Και αυτή η αιτία εξηγείται πάντα γεωμετρικά. Οι Έλληνες, π.χ. από την αρχή της ιστορίας τους ως τον Πτολεμαίο, στα τέλη της ελληνιστικής περιόδου δίσταζαν πραγματικά στη σκέψη αν κέντρο του κόσμου είναι ο ήλιος ή η γη. Συνεπώς, υπάρχουν δύο πιθανές εκδοχές: ο γεωκεντρισμός με τη γη στο κέντρο του κόσμου και ο ηλιοκεντρισμός, με τον ήλιο στο κέντρο του κόσμου. Κι αν υποθέσουμε ότι το πρώτο είναι το σωστό υπάρχει ένα γεωμετρικό πρότυπο που το εξηγεί. Πώς περιστρέφονται οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο; Πώς περιστρέφεται η γη γύρω από τον ήλιο; Και αν αληθεύει η υπόθεση του γεωκεντρισμού πώς περιστρέφονται οι πλανήτες γύρω από τη γη; Πώς περιστρέφονται τα άστρα γύρω από τη γη; Και ένα νέο γεωμετρικό πρότυπο τα εξηγεί όλα αυτά. Σε αυτήν την περίπτωση, έλεγαν, υπάρχει ισοτιμία υποθέσεων. Από τη στιγμή που μπορώ να εξηγήσω με λογικό τρόπο και την κίνηση του κόσμου σύμφωνα με την πρώτη υπόθεση και την κίνηση του κόσμου σύμφωνα με την δεύτερη τα δύο πρότυπα είναι ισότιμα.
Δεν υπάρχουν στις θεωρίες ιδέες τόσο σαφείς, τόσο ακριβείς και τόσο ελαστικές. Οι Έλληνες ενέταξαν το πρότυπο της γεωμετρίας στην αστρονομία. Από τότε η επιστήμη επέλεξε αυτό το δρόμο μια για πάντα.
Είναι ένας δρόμος που δεν μας έλειψε ποτέ.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε αυτό το υπέροχο ντοκυμαντέρ στο youtube.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου